گردشی در اصفهان (2)
گردشی در اصفهان، نصف جهان
عصر سلجوقی- اصفهان، نصف جهان
از آغاز قرن پنجم و روی کار آمدن حکومت سلجوقیان، کاشان اهمیت و اعتبار روز افزونی یافت و در این زمان مردان بزرگ ونام آوری از این شهر به خدمت حکومت درآمده و به مدارج عالی رسیدند. چنان که راوندی می نویسد: اغلب وزارء و مستوفیان و دبیران دربار، کاشانی بودند، هنر و علم در این زمان کمال یافت و کاشان محل و منشاء فضل و ادب شد. در این دوره ، شهر توسعه یافت و بناهای عمومی فراوان و گوناگونی مانند مسجد، مدرسه، خانقاه، دارالشفاء و کتابخانه ساخته شد.بیشتر بناهایی که در دوره سلجوقیان بنا شده است به دلیل زلزله های پی در پی ویران شده و از میان رفته اند، لیکن آنچه باقی مانده، نشانی از توسعه و آبادی کاشان در این عصر می باشد. مهمترین آثار بجای مانده از این بناها مسجد جامع است که در این دوران (سلجوقیان) بازسازی شده و دارای گنبدی آجری و مناره ای مزین به خط کوفی با تاریخ 466 هـ .ق است. علاوه بر آن مناره پنجه شاه ، برج و باروی شهر، بند قمصر و قلعه جلالی از دیگر بناهای معروف این عصر به شمار می روند.دردوران سلجوقیان کاشان به ترقی و آبادانی قابل ملاحظه ای رسید. کثرت آثار تاریخی دراین دوره و وجود مدارس متعددی که در این دوره در کاشان تاسیس شد و نیز ظهور دهها دانشمند کاشانی در این مقطع گواهی بر مدنیت و پیشرفت این شهر بوده است. کاشان دراین دوره آنچنان که در کتاب راحه الصدور و دیوان ابوالرضا راوندی آمده است دوبار توسط میاجیق یکی از سرداران خوارزمشاهی و ملک سلجوق بن محمد بن ملکشاه سلجوقی مورد هجوم قرار گرفته است.
هجوم مغول و سلطه ایلخانیان-اصفهان، نصف جهان
سال 621 ه.ق که مغول ها اهالی شهرهای ایران را قتل عام می کردند، در هنگام تاخت و تاز سپاهیان هلاکوخان در حدود کاشان، خواجه نصیرالدین طوسی که از ملتزمین رکاب خان مغول بود. به احترام وجود بابا افضل الدین مرقی کاشانی، سپاهیان را از کشت و کشتار مردم کاشان باز داشت.در سال 650 ه.ق که شمس الدین جوینی صاحب دیوان نامزد فرمانروایی این نواحی گردید تا حدی از زورگویی های مغول کاسته شدو در هنگام حمله دوم مغول به رهبری هلاکوخان را از تهاجم به کاشان بازداشت. در عصر حکمرانان ایلخانی برای پیشرفت فرهنگ و هنر خود کوشش بسیار کردند. در اواخر قرن هفتم هجری که سلطان محمود غازان خان به تخت شاهی نشست و مسلمان شد همزمان یا بهبود وضع عمومی کشور در کاشان نیز روی ویرانه های آتش افروزان مغول بناهای زیبا احداث شد به طوری که رونق و ابادانی قدیم شهر مجددا به آن بازگردانده شد.
عهد صفویه-اصفهان، نصف جهان
مردم کاشان پس از بیرون راندن آخرین حاکم ترکمن شهر سلطان مراد ورود شاه اسماعیل موسس سلسله صفویه را گرامی داشتند. مردم شهر با شور و شوق بسیار به استقبال این تاجدار حامی آیین تشیع رفتند و با جشن های پرشکوه و چراغانی مفصل از او مذیرایی کردند. به روایت بیشتر نویسندگان آن عصر کاشان که همیشه حصن حصین آیین تشیع بود شاه اسماعیل را با وجد و سرور بی پایان پذیرا شد و شاه در قصبه زیبای فین بار عام داد.عصر صفوی مصادف بت ظهور یک فرقه مذهبی نام نقطویان یا پسیخانیان در کاشان بود. موسس آن محمود پیخانی گیلانی بود که در سال 800 ه.ق به دعوی مهدویت برخواست و ادعا کرد که خداوند او را مامور عرضه دین جدیدی به مردم نموده است. از جمله عقاید او اعتقاد به تناسخ بود و همچنین خاک را نقطه نقطوی می نامند. در عصر صفوی همچنین اختلافات حیدری و نعمتی در شهرکاشان بالا گرفت. با وجود کوشش های فراوان که برای سرکوبی و ریشه کن کردن پیروان مذاهب چهارگانه اهل سنت به نفع مذهب شیعه به عمل می آمد اما اختلاف داخلی در جامعه شیعیان دودستگی بزرگی در شهرهای ایران به خصوص کاشان ایجاد کرده بود که از سوی حکام صفوی نیز برای نیل به مقاصد سیاسی و اجتماعی شان به آن دامن زده می شد. میرزا احمد ادیب شیبانی از ادیبان کاشان عصر قاجار در منظومه انتقادی خود به اختلافات حیدری و نعمتی چنین اشاره می کند:
حیدری- نعمتی دو فرقه شدنداین یکی آتش و دگر چو سپند
آب و آتش به هم همی آمیخت رومی و ترک خون هم می ریخت
پادشاهان ز مصلحت به دَوام خصمی » افکنده در میان عوام
که خود، آسوده حکمران باشندصید، بی زحمت اوفتد به کَمَند
زان سپس، شهرها دو نیم شدندحیدری- نعمتی زعیم شدند
... ابله آن خلق کز تعصّب و جهل کرده دشوار این قضیّه سَهل
در عصر شاه طهماسب اول -اصفهان، نصف جهان
شاه طهماسب صفوی پادشاهی صاحب‌کمال و شیفته هنر بود و در هنر خوشنویسی و نقاشی دست داشت. در نقاشی شاگرد استاد سلطان محمد مصور بوده‌است. هرچند قاضی احمد منشی در کتاب گلستان هنر از هنر تصویرسازی شاه طهماسب به‌طور مفصل یاد کرده، اما اثر چندان ممتازی از او دیده نشده‌است و تنها تصویر بجامانده از او مجلس بزمی است که در موزه توپ قاپو سرای ترکیه زینت‌بخش مرقع بهرام میرزا است و رقم یا امضای آن چنین است: <صوره طهماسب الحسینی> در زیر تصویر و بیرون از جدول‌کشی شاه طهماسب به خط خود نوشته <جهت برادر عزیزم بهرام‌میرزا ساخته شد. شاه طهماسب از گسترش دهندگان ادبیات آذربایجانی بود و در این زمینه تلاش بسیاری کرد. شاه طهماسب از فقیه برجسته خود محقق کرکی دعوت کرد تا ساکن کاشان شود و مردم شهر را هدایت و ارشاد کند. تحت تلاش های شبانه روز محقق کرکی در جهت امر به معروف و نهی از منکر این شهر تبدیل به یکی از مراکز مهم نذهبی کشور شد و لقب (دارلمومنین) گرفت.
زلزله در کاشان-اصفهان، نصف جهان
پس از طی دوره بیست و چهار ساله حکومت شاه اسماعیل و در آخرین سال های حکومت شاه طهماسب (984-931 ه.ق) در سال 982 ه.ق زلزله سختی در کاشان حادث گردید که علاه بر قریه فین، باغ را نیز به کلی ویران کرد. این ویرانی حاصل از زلزله و نیز ناآرامی های اطراف کاشان به دوران اتباع محمدخان و دلیجان بیک ترکمان ادامه یافت تا این که شاه عباساول در صدد تعمیر و مرمت باغ برآمد. حسن نراقی در آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز آورده است :« شاه عباس که درنشیب و فراز کوه، کاخ های شاهانه برافراشته و سرتاسر کشور خویش را با کاشانه های بی شماری آراسته بود، چون بناهای سالخورده و ویران گشته باغشاه کهنه فین را در خور همسری با چشمه دل افروز سلیمانیه و شایسته همت والای خود نمی دید، از این رو به فرمان وی طرح باغ و کاخ جدید بدین گونه پی افکنده شد. مظهر آب آن چشمه را قریب پانصد متر بالاتر از باغشاه قدیم یعنی در مکان کنونی قرار داد و باغشاه جدید را در محدوده زمین های نورگیر به ابعاد 157 متر طول شرقی و غربی و 1422 متر عرض شمالی و جنوبی حصاربندی و در چهار گوشه آن برج های گرد و مرتفعی بنا کردند؛ و در مساحت وسیع میان هر دو باغ قدیم و جدید هم خیابان و میدان پهناوری جهت چوگان بازی و قپق اندازی و انواع مسابقه و بازیها تسطیح و آماده نمودند و در خارج حد غربی باغ نیز به جهت رفع مخاطره سیلاب دره های کوه دندانه از محوطه این باغ و بناهای آن سدی معتبر و مستحکم با سنگ و ساروج ساخته شد که بقایای آن پس از گذشت چهارصد سال اکنون هم از نفوذ سیلاب به قریه فین و باغشاه کاملاً جلوگیری می کند و به نام سد شاه عباسی معروف است.» بنابراین هر چند کم و بیش نوشته هایی از سده های قبل از قرن دهم هجری باغ فین وجود دارد – همچون کتاب محاسن اصفهان نوشته مفضل ابن سعد مافروخی و معجم البلدان یاقوت حموی – با توجه به زمین لرزه سال 982 هجری قمری احتمالاً به باغ کهنه مربوط خواهند بود که از زمان شاه عباس چنان که بیشتر اشاره شد باغشاه نو جایگزین آن گردید.
باغشاه کاشان-اصفهان، نصف جهان
این مجموعه خود منظومه ای موجود بوده و یا اینکه فرمان شاه عباس در فین همچون بدیل خود که در اصفهان سر منشاء طرح های شهرسازانه شد در منطقه فین نیز دستمایه ای برای شکل گیری منظومه باغ های فین گردیده باشد، هر چه هست بس بیراه نخواهد بود که در نظر آوریم باغشاه بر بستری از باغ های قدیمی تر ساخته شده تا هم در بهترین نقطه مجموعه گفته شده قرار گیرد و هم توانسته باشد درختانی از باغ های کهن تر را تا سر برافراشتن سروهایش به عاریت گیرد. با وجود قریب وسیع باغ های پیرامون باغشاه هنوز هم که از فراز برج های حدود باغ و یا از بام رفیع کوشک صفوی نظری به پیرامونش بیفکنیم، تک درخت های عظیم الجثه سرو را در اطرافش توانیم یافت که آثاری به جای مانده از باغ های قدیمی منطقه فین اند؛ که یا در پیرامون باغشاه با طرحی و برنامه ای نانوشته شکل گرفته اند و یا این که باغشاه که شکل گیری اش در مکان جدید مرهون فرمانی ملوکانه بوده ،در میانه این منظومه و مجموعه طرح ریزی شده است.باغشاه فین از تبار باغ قلعه های ایرانی است که به دلایل خاص خود بدین گونه و در چنین نظمی شکل گرفته اند اما بدون شک انتخاب این نوع الگوی محصور در پناه دیواری بلند، بی ارتباط با استفاده شاهانه از آن نیست، تا هم در پناه برج و باروی بسترش امن و امانی یافت و هم به واسطه حجم و شکل و ارتفاعش که از درون و برون باغ به رخ کشیدنی است، جلال و شکوهی شاهانه را گوش زد کرد.
شکل گیری باغ ها-اصفهان، نصف جهان
آنچه از این دوره شکل گیری باغ مقارن با حکومت شاه عباس اول (1039-996 هجری قمری) به جای مانده اتفاقاً اصل و اساس باغ است، چنان که فضای تجدید شده ای در میانه برج و باروهای باغ شکل گرفته که براساس ساختار و نظم فضایی باغ ایرانی فضایی هندسی و خالص به دست می دهد و در نقطه ای در میانه باغ نیز کوشک یا بنای میانی قرار گرفته است. ساختار هندسی و شکل فضایی باغ و مقایسه همه اینها با استخوان بندی باغ ایرانی گوش زد می کند که کوشک میانی که «شتر گلوی صفوی» نیز نامیده می شود، نقطه ای با اهمیت است. در اینجا نیز همچون دیگر باغ های ایرانی، محورها بخشی از ساختار هندسی باغ اند که علاوه بر این که در پی طرح و شکل هندسی و گاه بس ساده باغ شکل می گیرند، خود نقاطی را نیز در طرح کلی باغ و تحت ساتار و نظام هندسی آن شکل می بخشد تا بتوانند براساس نظام هندسی مذکور بسط فضاها و شکل گیری نظام معماری باغ را پی افکنند.با عطف نظر به آنچه گفته شد پربیراه نخواهد بود اگر در نظرم آوریم که در همان زمان شکل گیری باغ نیز در انتهای محورهای اصلی، فضاهایی مدنظر قرار گرفتند. این فضاها که با تعریف محورها مکان یابی شده بودند، چنان که امروز نیز موجودند خود به تعریف دقیق تر محورها کمک می کنند. گزینه دیگری که در این رابطه می توان قایل شد این است که پدید آورندگان باغ به ترسیم خطوط اصلی بسنده کرده و به شکل گیری آن در طول زمان اعتقاد داشته اند.
باغ ها در دوران صفویه-اصفهان، نصف جهان
بنای سر در نیز هر چند که در طول دوران حیات باغ و بخصوص در دوران قاجار و به گاه سلطنت فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه تغییراتی را شاهد بوده و توسعه یافته و تکمیل شده، اما به زمان شکل گیری اولیه باغشاه در مکان جدید مدنظر قرار گرفته و بنا گردیده است. این نکته را بخصوص با توجه به اهمیت بنای سردر خانه در سازمان فضایی و عملکردی باغ های ایرانی و نیز با عطف نظر به ساختارهای فضایی و محورهای داخلی باغشاه می توان به خوبی دریافت. لذا اگر بخواهیم شکلی از باغ دوران صفویه را بازسازی نماییم، سر درخانه با وجود تغییرات زیاد، در آن نمودار خواهد بود. بنای دیگر به حتم به جا مانده از دوران صفویه حمام کوچک باغ است. لذا آنچه شالوده باغ مقارن دوران صفوی است باغی محصور در میان برج و باروهاست که بر مدخلش سردرخانه و در میانه اش کوشک و در جواره اش حمامی قرار گرفته. هر چند چیز باید بدانیم باغشاه در مکان جدید اگر چه به فرمان سلطان صفوی شکل می گیرد اما با توجه به موقعیت منطقه و نظر به این که مردمان کاشان چنان که یاقوت حموی نیز اشاره می کند که روزهایی از هفته را در باغ های فین ایام می گذراندند و هوای گرم تابستان های کاشان و فین نیز نیازهای تفرج های تابستانی را گوشزد می نمایند، در منطقه ای در نزدیکی مظهر چشمه سلیمان و در بالا دست مزارع و مساکن روستائیان که مجموعه باغ های فین در آن گسترده شده بودند شکل گرفته است. خواه به گاه شکل گیری باغشاه، این مجموعه خود منظومه ای موجود بوده و یا اینکه فرمان شاه عباس در فین همچون بدیل خود که در اصفهان سر منشاء طرح های شهرسازانه شد در منطقه فین نیز دستمایه ای برای شکل گیری منظومه باغ های فین گردیده باشد، هر چه هست بس بیراه نخواهد بود که در نظر آوریم باغشاه بر بستری از باغ های قدیمی تر ساخته شده تا هم در بهترین نقطه مجموعه گفته شده قرار گیرد و هم توانسته باشد درختانی از باغ های کهن تر را تا سر برافراشتن سروهایش به عاریت گیرد. با وجود قریب وسیع باغ های پیرامون باغشاه هنوز هم که از فراز برج های حدود باغ و یا از بام رفیع کوشک صفوی نظری به پیرامونش بیفکنیم، تک درخت های عظیم الجثه سرو را در اطرافش توانیم یافت که آثاری به جای مانده از باغ های قدیمی منطقه فین اند؛ که یا در پیرامون باغشاه با طرحی و برنامه ای نانوشته شکل گرفته اند و یا این که باغشاه که شکل گیری اش در مکان جدید مرهون فرمانی ملوکانه بوده ،در میانه این منظومه و مجموعه طرح ریزی شده است.
معرفی بهترین تورهای داخلی و تورهای خارجی در سایت تور آگهی
*تورآگهی افتخار میزبانی شما را دارد.
پیشنهاد ویژه تورآگهی : تور دبی از مشهد
